دندانپزشکی ترمیمی
(Operative or Restorative Dentistry)
دندانپزشکی ترمیمی،علم و هنر تشخیص و پیشگیری از آسیب های تاج دندانها و سپس بازسازی پوسیدگی‌ها و صدمات و تغییر رنگ‌‌های بافت سخت دندانها می باشد.مواد غیرهمرنگ مانند طلا و آمالگام (مخلوطی از فلزات) و مواد همرنگ دندان مانند گلاس آینومر و کامپوزیت و سرامیک ،جایگزین نسوج ازدست رفته دندانها میشوند. با توجه به نیاز همیشگی برای زیبایی ،مواد همرنگ سالیان متمادی است که مورد درخواست هستند. ترمیم ها از نظر تعداد جلسات نیز به دو نوع مستقیم (یک جلسه ای) و نوع غیر مستقیم(بیش از یک جلسه ) تقسیم بندی می گردند.بر اساس نوع درخواست و نیاز مراجعین و همچنین تشخیص دندانپزشک ،هرکدام از این نوع مواد و درمان‌ها کاربرد خاص خود را دارند. با توجه به پیشرفت چشمگیر در زمینه مواد دندانی و نیاز به درمانهای زیبایی، انواع پیشرفته کامپوزیت‌ها و سرامیکها جایگزین خوبی برای بافت ازدست رفته و همچنین برای تعویض ترمیم و پرکردگی‌های شکسته و بدرنگ قدیمی شده اند. دانش و تجربه و تبحر دندانپزشک و رعایت بهداشت توسط بیمار، نقش اصلی در ماندگاری و کارایی تمامی درمان‌ها و از جمله ترمیم ها دارد.
ترمیمی
مراجعه سریع و تشخیص و درمان صحیح، مهم‌ترین عامل برای ماندگاری و کارایی ترمیم دندان ها است. زمانی که آسیب بافت دندان ها به عصب(پالپ)برسد ،درمان ریشه(عصب کشی) به ناچار باید انجام گیرد که اکثرا برای بازسازی تاج نیاز به روکش دارند و با درمان ترمیمی امکان پذیر نیست. بنابرین هرچه مراجعه و درمان ترمیمی سریعتر انجام گردد، به‌علت توقف روند تخریب و پوسیدگی، امکان صدمه بیشتر به عصب و تاج دندان کمتر شده و درمان ماندگارتر است. علاوه براین، نیاز به عصب کشی و روکش و هزینه های بعدی مرتفع می گردد.
معروف ترین ماده ترمیم دندان عبارتست از آمالگام که مخلوطی(ملقمه ای) از چند فلز می باشد. از جمله جیوه،نقره،قلع و مس. ولی فلز سرب در آن وجود ندارد. بطور کلی دوام طولانی تری دارد ولی رنگ نقره ای آن مورد پسند نیست. تاکنون سمیت آن در بدن انسان تایید نشده و در بعضی موارد بهتر ازمواد همرنگ است. در افراد بسیار کمی احتمال حساسیت به هرکدام از فلزات موجود در آن وجود دارد. مدتهاست نسبت به مصرف جیوه و احتمال آزادسازی آن، چه در محیط کار(هنگام تهیه و بعد از خارج شدن آن) و چه در بدن انسان (بر اثر فرسایش و ساییدگی در محیط دهان) و در محیط زیست ، جدال و بحث وجود دارد و در تعداد قلیلی از کشورها محدودیت و منع مصرف پیدا کرده ولی به دلایل مزیت های خاص خود و عدم اثبات این مشکلات، هنوز یکی از بهترین جایگزین های بافت ازدست رفته دندان محسوب می شود ودر مناطقی از دهان که بقیه مواد پرکردگی قابل استفاده نیست یا کارایی لازم را ندارد، بکار می رود. احتمال حساسیت اولیه به سرما و گرما نیز وجود داشته و در نواحیی که نیروهای شدید جونده اعمال می شود، ارجحیت دارد. طلا نیز از دیرباز جایگزین بافت ازبین رفته دندانی بوده است. انطباق خوب با بافت دندان و عدم فرسایش دندان روبرو و ماندگاری عالی آن از مزایا حساب می شود. به علت رنگ و همچنین هزینه بالا و فرایند ساخت پیچیده و حساسیت اولیه به سرما و گرما و خود طلا، اکنون کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.
کامپوزیت نوعی رزین صناعی است که برعکس آمالگام وطلا دارای خاصیت چسبندگی به بافت دندان است و قابلیت همرنگی کامل با دندان را دارد که نیاز به زیبایی را برآورده می سازد. کامپوریت های جدید را میتوان در اکثر حفره های دندانی که تحت نیروی شدید جویدن قرار ندارند استفاده کرد. حسایست به سرما و گرما کمتر دارد ولی مستلزم دانش و تبحر و تجربه خاص و فوق العاده در استفاده از آن است و همچنین رعایت بهداشت خیلی بالایی نیاز دارد. در بعضی مناطق دهان استفاده نمی شود و همچنین در افراد قلیلی احتمال بروز حساسیت دارد. فقط برندهای معتبر و درنتیجه گران‌تر کامپوزیت باید استفاده گردد تا دوام، کارایی و زیبایی رنگ لازم را داشته باشد. سرامیکها نیز در سالهای اخیر جایگزین خوبی برای مواد قدیمی تر در بازسازی انساج دندانی هستند. از نظر زیبایی بهترین هستند ولی نیاز به مهارت و دانش دندانپزشک و لابراتوار و رعایت بهداشت عالی از جانب شخص می باشند. به صورت غیر مستقیم و خارج از دهان ساخته می شوند و در ضخامت های کم بسیار شکننده هستند و در مناطقی از دهان که تحت فشار نسبتا شدید هستند نباید استفاده شود. هزینه بسیار بالاتری از آمالگام وکامپوزیت‌ها دارند.
بهترین تصمیم برای نوع ماده انتخابی جهت ترمیم را بر عهده دندانپزشک خود بگذارید. عوامل متعددی دراین تصمیم گیری دخیل اند.از جمله: شدت و محل دندان تخریب شده، کیفیت رعایت بهداشت هرشخص، نیاز به زیبایی، کارایی دندان مورد نظر و در نهایت تجربه و تبحر دندانپزشک و انتخاب نوع مرغوب و مناسب هر دندان بخصوص.
اینله و اونله چیست؟
در مواردی که حجم پوسیدگی زیادتر از حد معمول برای ترمیم و کمتر از حد معمول برای روکش(پروتز) است، برای حفظ کارایی دندان و همچنین برای جلوگیری از تراش بیش از اندازه، از اینله یا اونله استفاده میگردد.انواع فلزی و کامپوزیتی و سرامیکی دارند ونیازمند درمان غیر مستقیم و بیش از یک جلسه هستند.از قالبگیری برای ساخت آنها بهره گیری میشود.تشخیص انجام این درمان به موارد مختلفی مربوط است. ازجمله: محل قرارگیری دندان در قوس فکی و نیروهای وارده به آن،مقدار بافت دندان ازدست رفته،نیاز به تامین زیبایی و غیره.
نکات بعد از ترمیم
بعد از اتمام ترمیم، نکات مختلفی باید ذکر گردد:
- در دندانهایی که با آمالگام ترمیم میشوند از جویدن غذا و نوشیدنی های داغ تا زمان سخت شدن ماده باید خودداری شود. در درمانهای فلزی و سرامیکها، درجات مختلفی از حساسیت به سرما و گرما برای مدت کوتاهی/ ، ممکن است وجود داشته باشد..
- ترمیمهایی که درآنها از بیحسی استفاده شده، باید تا زمان رفع بیحسی از جویدن و نوشیدنیهای داغ، خودداری شود.
- ترمیم های کامپوزیتی ممکن است بر اثر جویدن تا چند روز حساسیت داشته باشند.از مصرف نوشیدنیهای رنگی باید تا ۲۴ ساعت خودداری کرد.
- درصورتیکه حساسیتها بیش از زمان طبیعی ادامه داشته باشد ، باید به دندانپزشک خود اطلاع دهید.
- ترمیمهای عمیق و نزدیک عصب دندان، درجات مختلفی از درد یا حساسیت را میتوانند بروز دهند.درصورت ادامه آن بیش از زمان و میزان توضیح داده شده توسط دندانپزشکتان، موضوع را به اطلاع برسانید.ممکن است نیاز به درمان ریشه یا تعویض ترمیم داشته باشند.
رعایت بهداشت توسط مسواک و نخ دندان، به دوام ترمیم ها و جلوگیری از بروز پوسیدگی مجدد، بسیار مهم است.رژیم غذایی پرکربوهیدرات و یا جویدن غذاهای سخت میتواند باعث عود پوسیدگی و یا شکستن ماده ترمیم و یا خود دندان گردد.معاینه دوره ای و انجام رادیوگرافی مخصوص پوسیدگی، کمک شایانی در تشخیص و جلوگیری از پوسیدگی مجدد میکند. ترمیم سریع درصورت بروز پوسیدگی مجدد، برای جلوگیری از درگیری عصب دندان یا ضعیف شدن نسج باقیمانده، توصیه میگردد.
فرآیند انجام ترمیم
- انجام رادیوگرافی مناسب و تشخیص صحیح دندانپزشک از نواحی پوسیده شده و شدت آن
- انجام بیحسی و سپس تراش و برداشتن کامل بافتهای عفونی و پوسیده.
- تشخیص استفاده از مواد و لایه های محافظ عصب(پالپ) دندان و بکارگیری آن درصورت نیاز
- استفاده از بهترین ماده ترمیمی باتوجه به مقدار پوسیدگی و محل دندان در قوس فکی و کارایی و دوام ماده ترمیمی و همچنین برآورده کردن نیاز زیبایی درصورت درخواست شخص.درصورت نیاز به درمانهای غیر مستقیم یا بیش از یک جلسه از پانسمان استفاده می گردد.
- انجام مراحل نهایی و تکمیلی ترمیم و توصیه های لازم برای رعایت موارد مختلف بعد از ترمیم.
- در مواردی که پوسیدگی و یا حفره ایجاد شده بعد از برداشتن پوسیدگی ، عمیق و نزدیک عصب دندان باشد، بعد از گذاشتن مواد محافظ لازم، ترمیم موقت و یا دایم انجام گرفته و نکات مهم در ارتباط با نتایج احتمالی بعد از درمان و رعایت موارد خاص ، گفته میشود.
- در مواردی که در نکته ۶ گفته شد، دندان یا به درمان ترمیم جواب مثبت میدهد ویا مجبور به انجام عصب کشی (درمان ریشه) می شویم.این موارد بستگی به شرایط پوسیدگی و عصب دندان قبل از ترمیم و همچنین فرایند درمان توسط دندانپزشک و نحوه واکنش عصب دندان به ماده ترمیمی و کل شرایط درمان، دارد.
پوسیدگی چیست؟
پوسیدگی دندان،شایع‌ترین و بیشترین بیماری عفونی در انسان است که در جوامع مختلفی از جمله کشور عزیزمان، فراوانی و گستردگی چشمگیری دارد.دراین بیماری میکروبها به بافت دندان حمله میکنند و درجات مختلفی از خرابی و التهاب و عفونت را بوجود می آورند.بدلیل اهمیت کمتری که در بعضی جوامع به سلامتی دهان و دندان داده میشود، این بیماری عفونی کمتر به چشم می آید.بافت دندانی نیر بدلیل سختی و ماهیت وجودی خویش ، نسبت به دیگر اعضا ظاهرا مقاوم تر بنظر میرسد وچون تعداد دندانها از اعضای دیگر بدن بیشتر است در درجه اهمیت کمتری قرار گرفته است.در سالهای اخیر بدلیل پیشرفت فرهنگ سلامت در بسیاری از جوامع، اهمیت فوق العاده ای برای سلامت دندانها بوجود آمده است.هنگامیکه درمی یابیم هیچ عضو مصنوعی یا ترمیم شده، مانند عضو خدادادی ما نیست، به دندانها نیز اهمیت بسیار بیشتری خواهیم داد.پوسیدگی دندانها در درجات مختلفی وجود دارند.از پوسیدگی بسیار جزیی در سطح مینای دندان تا عفونتهای سریعا منتشر شونده که در چند ساعت میتواند سلامتی و حیات شخص را به خطر جدی بیندازد.
برای ایجاد پوسیدگی ، وجود باکتری بهمراه ماده غذایی و وجود دندان و گذشت زمان لازم است.باکتری استرپتوکوک میوتانس همیشه در دهان ما وجود دارد.بلافاصله بعد از خوردن مواد قندی یا کربوهیدرات، این باکتری با مصرف قند موجود، تولید اسید میکند که باعث حل شدن مینای دندان و ایجاد شیار و تغییر رنگ میشود.بعد از تخریب مینا نوبت به عاج دندان رسیده که با توجه به شدت خرابی، درجات مختلفی از درد و تغییر رنگ و سوراخ شدگی یا حفره بروز میکند.شدت درد به سرما و گرما و شیرینی و جویدن میتواند نشان دهنده پوسیدگی و حدود عمق آن باشد.
پوسیدگی ایجاد شده در موارد خاصی و با رعایت شدید و پرهیزها، ممکن است برای مدت زمانی متوقف شود و با برگشت شرایط دوباره ادامه پیدا کند.ولی شیار یا حفره ایجاد شده به هیچ عنوان و خودبخود اصلاح یا ترمیم نمی‌گردد.
رعایت بهداشت و رژیم غذایی میتواند در بروز تعداد و شدت پوسیدگی تاثیر بسزایی داشته باشد.بهمین دلیل در کودکان پوسیدگی سریعتر و شدیدتر اتفاق می افتد.بطور کلی تعداد دفعات مصرف مواد قندی و کربوهیدرات بسیار مهمتر از مقدار استفاده آنها در یک وعده است.بطور مثال اگر شما یک وعده کربوهیدرت را یکجا میل کنید ، صدمه آن بمراتب کمتر از زمانیست که این مقدار را در چند نوبت مصرف نمایید.
با هربار مصرف انواع قندها، مقدار اسید ایجاد شده توسط باکتریها در چند دقیقه افزایش سریع یافته و تا حدود یک ساعت روی دندانها باقی می‌ماند.پس اگر بعد از مصرف خوراکیها بسرعت مسواک بزنیم، احتمال ایجاد پوسیدگی بسیار کم میشود. در بعضی افراد بافت دندان بصورت مادرزادی، ژنیک و یا اکتسابی، ضعیفتر بوده و سریعتر دچار پوسیدگی میگردد.میتوان دراین موارد از فلوراید تراپی و موارد دیگر بهره گرفت.